ZİHİNSEL GELİŞİM, ÖĞRENME, DİKKAT NEDİR NASIL GELİŞİR?

Zihinsel Gelişim, çevremizdeki dünya ile etkileşimi ve onu anlamayı sağlayan “bilgi”nin kazanılıp kullanılmasına yardım eden, gözlemlenemeyen tüm süreçleri içerir. Algılama, kavram oluşturma, dili kazanma, hafızaya yerleştirme, hatırlama, düşünme ve problem çözme ,bu süreçlerin içinde yer alır. Zihinsel gelişim diğer gelişim alanları ile de ilgisi vardır. Özellikle duygu, motivasyon ve kişilik özellikleri zihinsel gelişimi etkiler.0-2 yaş arası dönemde bebekler dış dünyayı duyu ve hareketleriyle tanırlar. Dış dünyaya reflekseler yoluyla tepki verirler. Ayrıca bu dönemde bebekler,nesne sürekliliğini kazanırlar ve nedenselliği anlamaya başlarlar. Bu dönemdeki bir diğer önemli kazanım ise belirli olayların belirli bazı olaylara sebep olması anlamına gelen nedenselliktir. Bebeklik dönemindeki zihinsel gelişim 6 alt aşamadan oluşur.

Doğumdan 1. Aya kadar:
Refleksler üzerindeki kontrol biraz artar. Baktığı objeyi yakalayamaz, dudaklarına dokunulduğunda emerler, nesne sürekliliği yoktur.

1.aydan 4. aya kadar: Bütün davranışları kendi bedenine odaklanmıştır. Farklı objeleri emer, kendi parmağı dahil. Dış dünyadan gelen bilgiler düzenlenmeye başlar. Annesinin sesine yönelir. Hareket eden nesneleri takip edebilirler, ama kaybolan bir nesneyi aramazlar.

4. aydan 8. aya kadar: çevreleri ile daha çok ilgilenirler, kendi hareketlerinin çevrede yarattıkları onları çok etkiler. Tesadüfi keşifler vardır. Sesli oyuncaklar bu dönemde önemlidir. Nesne sürekliliiği bu aylarda gelişmeye başlar, arama davranışı artar.

8. Aydan 12. Aya kadar: Geçmiş dönemlerde edinilen beceriler farklı şekillerde kullanılır, hedefe ulaşma başlar. Davranışla daha amaçlıdır. Nesne sürekliliği hızlı bir şekilde gelişmektedir. Bu yönde oyunlar oynamak önemlidir.

12. Aydan 18. Aya kadar: Bebekler bu aylarda hareketlerinin sonucunu merak ettikleri için hareketlerini kasıtlı olarak değiştirirler. Aynı davranış farklı nesneler ile tekrarlanır. Hedeflerine ulaşmak için geçmiş deneyimlerle birlikte en etkili yolu bulmaya çalışırlar. Taklit artar.

18. Aydan 24. Aya kadar: Semboller ve simgeler ile düşünme başlar. Problem çözmek için deneme yanılma yerine zihinsel semboller ile akıldan çözüm bulurlar. Alet kullanırlar. Bir iletişim aracı olarak dili daha anlamlı bir şekilde kullanır. Aile üyeleri oyunlarda taklit edilir. Nesne sürekliliği tamamen gelişmiştir.

İLK ÇOCUKLUK DÖNEMİNDEKİ ZİHİNSEL GELİŞİM:

24 ay ile 6 yaş arasındaki dönemdir. Çocuk artık sadece hareketlerle, hissederek ve yaparak değil, sembollerle düşünür ve hareketlerine bunu yansıtarak öğrenir. Sembol: Kişinin bilinçli veya bilinçsizce anlam atfettiği zihinsel bir tasvirdir. Nesneler için sembolleri bilmek onlar hakkında düşünebilmeye, niteliklerini birleştirip onları hatırlamaya ve diğer insanlarla onlar hakkında konuşabilmeye yardım eder. Sembolik düşünme tam anlamıyla bu dönemde başlar.

İLK ÇOCUKLUK DÖNEMİNDEKİ DÜŞÜNME NASILDIR?

Bu dönemdeki düşünme, son çocukluktaki (7-11 yaş) düşünmeye kıyasla basit ve tam gelişmemiş bir düzeydedir. Henüz tam anlamıyla gerçek olanı hayal olandan ayıramaz. Henüz düşünmesi tamamiyle mantıksal olmasa da, bir parça mantık içerir. Genel anlamda olaylar ve nesneler arasındaki temel işlevsel ilişkileri anlarlar. Henüz bir olayın başka bir olaya nasıl yol açtığını tam olarak anlamasa bile, olaylar arasında bir bağlantı olduğunu fark eder.Ayrıca, okul öncesi çocuğu, genel, bütün olanı hesaba katmadan bir ayrıntıdan veya bir parçadan başka bir ayrıntıya veya parçaya gider. Bu çeşit bir düşünme, okul öncesi çocuğun, gerçekte aralarında bir ilişki bulunmayan olaylar arasında sebep-sonuç ilişkisi kurmasına neden olur.

DİKKATİ ODAKLAMA

Okul öncesi dönemdeki çocuklar olayın sadece bir yönüne, görünüşüne dikkat ederler(odaklanırlar) ve geri kalanıyla ilgilenmezler ve sıklıkla mantıksız sonuçlara ulaşırlar. Olayın değişik yönlerine dikkatlerini kaydıramazlar, herhangi bir olayın aynı zamanda birkaç görünüşü, değişik yönleri olabileceğini düşünemezler. Henüz korunum prensibini anlayamazlar. Dolayısıyla herhangi bir nesnenin şeklinin değişmesinin etkisi altında kalırlar.

TERSİNE ÇEVRİLEMEZLİK:

Bu dönem çocuğunun mantığı tersine çevrilemezlikle de sınırlıdır. Tersine çevrilemezlik, yapılan herhangi bir işlemin iki şekli olabileeğini anlamada başarısızlıktır. Yani yapılan bir işlemin tersine çevrilebileceğini, orijinal halini yeniden alabileceğini anlamada başarısızlık oluşumuna trsine çevrilemezlik denir.

BEN MERKEZCİLİK (EGOSANTRİZM):

Okul öncesi çocuğunun bir diğer özelliği de ben merkezciliktir(egosantrizm). Yani olayları bir başkasının bakış açısından(görüş açısından) görebilmede yetersizliktir. Okul öncesi çocukları farklı bakış açılarını hayal edemezler. Çocuk, karşısındaki bir kişinin bir nesneye, bir olaya kendi bulunduğu konumdan farklı bir noktadan bakabileceğini, farklı bakış açılarının, farklı algısal ve fikirsel sonuçları olabileceğini düşünemez. Çocuğun konuşma biçimi, ifadesi de ben merkezciliğinin etkisi altındadır.

Ben merkezcilik bencillik değildir, fakat çocuğun olayları kendine yönelik anlaması veya çocuğun olayları kendini merkeze koyarak anlamasıdır, ufak çocuğun sınırlı olan düşünme kapasitesinin temelini oluşturur, dikkati odaklamanın bir çeşididir.

ANİMİZM:

İlk çocukluk döneminde görülen bir başka özellik de, cansız nesnelere canlılık atfetmek anlamına gelen animizm’dir. Mesela, 3 ve 4 yaşlarındaki çocuklar, güneşin, ayın, rüzgarın ve bulutların canlı olduğunu söylerler. Çünkü bütün bu nesnelerin kendi kendilerine hareket edebildiklerini görürler ve dolayısıyla kafaları karışır ve onların canlı olduklarını düşünürler. Ayrıca bu nesnelerin hepsi çocuktan çok uzaktadır. Çocuklar kendi kendine hareket edemediği için oyuncak bebeğin cansız olduğunu anlarlar fakat yine de sanki canlıymış gibi onunla konuşurlar ya da onunla ilgili olaylar, hikayeler anlatırlar.

SINIFLAMA YAPABİLME ÖZELLİĞİ:

Okul öncesi çocuklarının bir başka özelliği de çocukların 2 kritere göre (renk ve büyüklük) nesneleri sınıflama yapabilmeleridir. Çocuklarda sınıflama yapabilme özelliği yaklaşık olarak 2 yaşında başlar. Çocuklar 2,5 yaşından 5 yaşına kadar parçaları bir model, şekil veya desen oluşturmak amacıyla gruplarlar veya değişebilen bir kritere göre gruplarlar.

ZİHİNSEL GELİŞİME KATKI İÇİN NELER YAPALIM?

Çocuğunuzun hayal kurmasına izin verin.
Yeni şeyler keşfetmesi konusunda onu teşvik edin (yeni oyuncaklar, oyunlar, şarkılar)
Oyuncaklarını çeşitlendirin,
Onunla yaş düzeyine göre somut ya da sembolik oyunlar oynayın,
Dil gelişimini desteklemek için onu sabırlı bir şekilde dinleyin ve onunla konuşun, sorularına yaşına uygun geçiştirmeden cevaplar verin.
Kendi becerilerinin farkına varacağı aktiviteler bulun
Yaşıtları ile vakit geçirmesine, oynamasına izin verin,
Kitap kullanımı ve kitaptan zevk alma konusunda onu teşvik edin.
Merak ettiği konuları araştırması ya da deneyimlemesi konusunda onu cesaretlendirin.

Hazırlayan: Uzm. Psk. Ayfer Topuz Beyhan